Muzeum Wojska

[Friedrich von Baden]

Typy dział oblężniczych i polowych
W początkach XVI stulecia dążono do znormalizowania produkcji dział, co miało duże znaczenie dla możliwości ich taktycznego zastosowania. Schemat podziału luf działowych znajdujemy w dziele księcia Albrechta Hohenzollerna pt. „Księgi o rycerskich rzeczach”. Mimo iż pozycja ta pochodzi z II Polowy XVI wieku, możemy zasięgnąć wielu informacji związanych z artylerią lat wcześniejszych. Książę Albrecht wymienia w swym dziele osiem typów dział oblężniczych:

1. Wielkie szarfmece o lufie ważącej 6500kg., pocisku o wadze 40kg, 33 konnym zaprzęgu ciągnącym lufę i 6 konnym zaprzęgu ciągnącym łoże.
2. Bazyliszki o lufie ważącej 4550 kg, pocisku o wadze 28 kg, 25 konnym zaprzęgu ciągnącym lufę i 6 konnym zaprzęgu ciągnącym łoże.
3. Słowiki o lufie ważącej 3900 kg, pocisku o wadze 20 kg, 25 konnym zaprzęgu ciągnącym lufę i 4 konnym zaprzęgu ciągnącym łoże.
4. Śpiewaki o lufie ważącej 2600 kg, pocisku ważącym 8 kg, 13 konnym zaprzęgu ciągnącym lufę i 4 konnym zaprzęgu ciągnącym łoże.
5. Kartauny o lufie ważącej 2925 kg, pocisku ważącym 18 kg, 13 konnym zaprzęgu ciągnącym lufę i 4 konnym zaprzęgu ciągnącym łoże.
6. Działa ogniste – przeznaczone do strzelania pociskami zapalającymi, o lufie ważącej 1625kg, pocisku o wadze20kg, 8 konnym zaprzęgu ciągnącym lufę i 4 konnym zaprzęgu ciągnącym łoże.
7. Moździerze o lufie ważącej 1950 kg, pocisku wadze 40 kg, 8 konnym zaprzęgu ciągnącym lufę i 4 konnym zaprzęgu ciągnącym łoże .
8. Długie wężownice o lufie ważącej 3250 kg, pocisku ważącym 6,4 kg, 16 konnym zaprzemy ciągnącym lufę i 4 konnym zaprzęgu ciągnącym łoże.

I siedem typów dział polowych:

1. Wężownice o lufie ważącej 1625 kg, pocisku ważącym 3,2 kg i 6 konnym zaprzęgu dla działa z łożem.
2. Półkartauny o lufie ważącej 1625 kg, pocisku ważącym 4,8 kg i 6 konnym zaprzęgu dla działa z łożem.
3. Półwężownice o lufie ważącej 780 kg, pocisku ważącym 1,6 kg i 4 konnym zaprzęgu dla działa z łożem.
4. Półmoździerze o lufie ważącej 975 kg, pocisku ważącym 20 kg i 4 konnym zaprzęgu dla działa z łożem.
5. Małe działa ogniste o lufie ważącej 780 kg, pocisku ważacym10 kg i 4 konnym zaprzęgu dla działa z łożem.
6. Małe moździerze o lufie ważącej 130 kg, pocisku ważącym 2 kg i 6 konnym zaprzęgu przy wozie wiozącym 12 małych moździerzy.
7. Sokoły inaczej falkonety o lufie ważącej 390 kg, pocisku ważącym 0,8 kg i 2 konnym zaprzęgu dla działa z łożem.

Skuteczność XVI wiecznych dział była znacznie większa niż artylerii z XV stulecia, jednak ich szybkostrzelność nadal pozostawała niewielka. Szarfmece, bazyliszki, słowiki, śpiewaki, kartauny i długie wężownice oddawały dziennie do 30 strzałów, działa ogniste, moździerze, małe moździerze i małe działa ogniste do 20 strzałów, wężownice i półkartauny do 40 strzałów, półwężownice do 60,a sokoły do 80 strzałów.
Wraz z rozwojem artylerii modernizacji zostały poddane także systemy obronne miast i zamków. Mury twierdz zostają pogrubiane i podwyższane, celem ustawienia na nich dział i żeby mogły skuteczniej opierać się ostrzałowi artyleryjskiemu. Powstają dzięki temu systemy bastejowe i specjalne umocnienia ziemne. Koniecznym stało się także rozwinięcie taktyki w oparciu o wprowadzenie dział polowych, powstanie nowych rodzajów wojsk mogących zapewnić fachową obsługę i transport dział, pojawienie się wojsk inżynieryjnych, a także współdziałanie wszystkich rodzajów formacji na polu walki. Doskonałym przykładem umiejętnego zastosowania nowych zasad taktycznych z użyciem artylerii i wojsk inżynieryjnych jest kampania obertyńska roku 1531. Wnikliwie czytając dzieło Jana Tarnowskiego pt. „Consiliom rationis bellica” dowiemy się dokładnie w jaki sposób hetman użyje artylerii podczas starcia z wojskami Piotra Raresza: „niemały to fortel nieprzyjaciela czekać, albo na ciągnieniu takie miejsce obrać, na który by z nieprzyjacielem bitwę zwodzić mógł, iżby najpierwej od strzelby nieprzyjaciel wziąć szkodę musiał”.